بسم الله الرحمن الرحیم

روش تفسیری اهل بیت در تفسیر قرآن به قرآن

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم(علیهم السلام) در داوری ها و احتجاج ها و در پاسخ به پرسش های تفسیری، آیات قرآن را به یکدیگر ارجاع می دادند و با سایر آیات قرآن، آیۀ مورد نظر خود را تفسیر می کردند.

نمونه:

امیرالمؤمنین(علیه السلام) از جمع بین آیۀ کریمۀ «وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْن…»[۱] و آیۀ «...وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْرا…»[۲] استفاده کردند که از نظر قرآن کریم حداقل دوران بارداری بانوان شش ماه است و بر این اساس، حکم رجم را از شخصی که متهم شده بود برداشتند.

همچنین حضرت امام جواد(علیه السلام) با ضمیمه کردن آیۀ «وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّه…»[۳] به آیۀ «وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُما…»[۴] حد سارق را قطع انگشتان دست دانسته اند. در حالی که افراطیون از خوارج، با استناد به خصوص آیۀ «وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ» معتقد بودند که دست دزد باید از شانه قطع شود؛ زیرا بر همۀ آن «ید» اطلاق می شود!

همچنین امام باقر(علیه السلام) در پاسخ به زراره که پرسید: چگونه از آیۀ شریفۀ «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ»[۵] که لسانش الزام نیست، حکم به لزوم قصر در نماز مسافر استفاده می شود، فرمودند: تعبیر «لا جناح» در این آیه، نظیر «لا جناح» در آیۀ کریمۀ «فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما»[۶] است، که مقصود از آن، حکم لزومی است، نه رُجحان صرف.

تذکر: آن چه از سیرۀ عملی اهل بیت در تفسیر قرآن به قرآن نقل می شود برای اثبات اصل منهج است وگرنه تطبیق آن در پاره ای از موارد بدون تعبد آسان نیست.

مؤلف تفسیر المنار برای مرحلۀ برین تفسیر شرایطی قائل شده که اولین آن تفسیر قرآن به قرآن است. او می گوید: «و قد قالوا ان القرآن یفسر بعضه ببعض»[۷]

اما نه خود صاحب المنار جناب محمد عبده و نه رسید رضا و نه دیگران چنین کار سترگی را نداشتد. اما المیزان و ما ادراک ما المیزان: «ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتيهِ مَنْ يَشاء»[۸] راز کامیابی مؤلف بزرگوار المیزان در تفسیر قرآن به قرآن بعدا روشن خواهد شد.

(برگرفته از تفسیر تسنیم، ج۱، ص۶۹ ـ ۷۲)