بسم الله الرحمن الرحیم 

سؤال: آیا انسان غیر از جسم خود واقعیت دیگری هم دارد؟ چگونه می­ توان واقعیتی دیگری به نام روح را برای انسان اثبات کرد؟ در صورتی که واقعیتی به نام روح را بپذیریم، چه دلیلی دارد که آن را مجرّد بدانیم؟

جواب: در مورد دلایل وجود و تجرد روح (نفس) به نکات ذیل توجه فرمایید:

۱ ـ همین که انسان هنگام رؤیای صادقه با وجودی که جسمش در رخت ­خواب است، خود را در مکان دیگری می­ بیند و پس از مدتی در بیداری با آن صحنه مواجه می­ شود، دلیل بر این است که بدون این بدن، باز خودش، خودش است و بدنش در حقیقت او دخالت ندارد، بلکه تنها ابزاری در خدمت نفس می­باشد.  

۲ ـ همین که شما بدن خود را درک می­کنید دلیل بر آن است که شما غیر بدنتان هستید؛ زیرا هموراه مُدرِک (درک کننده) غیر از مُدرَک (درک شونده) است. علاوه بر این چون بدن خود را درک می­ کنید نشان می­ دهد که روح شما مجرد است. چون علم و درک، مربوط به مادّه نیست و روی همین اساس است که بدن شما، شما را درک نمی­ کند.   

۳ ـ یکی از ویژگی ­های که بر ما انسان ­ها عارض می ­شود، حالاتی چون خوشحالی و غضب است. وقتی در این دو ویژگی دقیق می ­شویم متوجه می ­شویم که از سنخ ماده نبوده و مجرد هستند. علت آن هم این است که مادّه دارای بُعد و وزن است و این دو این­گونه نیستند. جایگاه بروز این عوارض روح (نفس) ما انسان­ هاست و با توجه به قاعده­ ی هم سنخی بین عرض و معروض، ناچار به پذیرفتن این واقعیت هستیم که نفس (روح) ما مادی نبوده و مجرد است.  

حاصل همه­ ی براهین یاد شده این است که آن­چه حافظ شخصیت و عامل وحدت شخصیت «منِ» هر انسانی است، همان «روح مجرد» اوست، نه جسم او. زیرا بدن انسان در طول عمرش مدام در حال تغییر است ولی «منِ» او ثابت است و حتی حرکت ­های تکاملی روح هم تغییری در «منِ» انسان ایجاد نمی­ کند. تا جایی که می­ گوید: من این تکامل را بدست آوردم؛ لذا این روح ثابت انسان پس از جدا شدن از بدن، باز به حیات خود ادامه می­ دهد.   

وقتی متوجه شدیم که نفس مجرّد است، متوجه می­ شویم که مجرد ـ که از حالات مادی و استهلاکات آن به دور است ـ از بین رفتنی نیست و لذا همواره خواهد بود و با خودش و اعمالش برای همیشه زندگی خواهد کرد. این مطلب همان واقعیت اعتقاد به معاد است.