بسم االله الرحمن الرحيم

اميرالمؤمنين (عليه­ السلام) در باب فضيلت سکوت و خاموشي مي­ فرمايد: «سکوت نشانه­ ي هوشمندي و ميوه­ ي خرد است؛الصَّمتُ آيَه النَّبلِ وَثَمَرَهُ العَقلِ.»[۱] سکوت زماني ممدوح است که انسان در عين داشتن قدرت بر سخن گفتن، به خاطر مصلحت مهمتري که در ميان مي ­بيند لب به سخن باز نمي­کند و چيزي نمي­ گويد. اين مصلحت مي ­تواند، خوف از «گناه و معصيت»، «قساوت قلب»، «رياکاري و خودنمايي»، «قضاوت نا به­ جا و ناآگاهانه»، «بي­ احترامي به ديگري»، و … باشد.  

در روايات آمده است که سکوت موجب: «رانده شدن شيطان»، «جلب محبت ديگران»، «هيبت و شکوه»، «سالم ماندن از فتنه­ ها و گرفتاري ­ها»، «ازدياد انديشه»، «نوراني شدن دل» و … است.  

چند نکته:  

۱)      سکوت به عنوان اصل اولي در رفتار انسان مطرح است. البته گاهي اوقات سکوت نه تنها ممدوح نيست، بلکه گناه و معصيت بزرگي هم به شمار مي­ آيد. همانند جايي که نياز است از دين خدا، سخن حق و يا مظلومي دفاع کنيم، اما در عين حال بدون جهت سکوت اختيار نماييم!  

۲)      توصيه به سکوت هرگز به معناي ادا نکردن حق همنشين و دوري گزيدن از معاشرت صحيح با ارحام و ديگر خويشاوندان نيست. برخي از افراد به گونه­اي مفرطانه رفتار مي­کنند که به بهانه­ي توصيه­ي اسلام به سکوت، حق مهمان يا ميزبان خود را ادا نمي­کنند و با صحبت­ هاي صميمانه با ديگران رابطه­ ي عاطفي برقرار نمي ­کنند. در مسائل اخلاقي مهم اين است که انسان لجام گسيخته شروع به صحبت نکند و هنگام صحبت هم از ذکر خداوند غافل نشود. با رعايت اين دو اصل، صحبت با همنشين نه تنها اشکالي ندارد، بلکه امري پسنده و مورد رضاي الهي هم مي ­باشد.

۳)      برخي از افراد که از هنر معاشرت صحيح با ديگران کم­ بهره هستند و نمي ­توانند با سعه ­ي صدر و رويي گشاده با مردم رفتار کنند؛ انزوا و کم­ تحملي خود را به حساب دين خدا مي­ گذارند و دستور به سکوت را بهانه­ ي رفتار ناصحيح خود قرار مي ­دهند. اين­ گونه از افراد، نه تنها خود را از حضور در اجتماع دور نگه مي­ دارند، بلکه موجب مي­ شوند تا ديگران هم يا به ديد فردي خشکه مذهب به آن ­ها بنگرند و يا اين­ که آن­ ها را نماد دين ديده و از دين خدا روي گردان شوند! 

۴)      دستور به سکوت، هرگز بدان معنا نيست که هنر سخن گفتن را در خود تقويت نکنيم و از تکنيک ­هاي استخدام الفاظ بي­ بهره بمانيم. درست است که مؤمن کم حرف است، اما هنگام سخن، امير کلام بوده و با دقت و ظرافت بهترين و زيباترين سخنان را بر زبان جاري مي ­سازد.