بسم الله الرحمن الرحیم

نکته های قرآنی

سورۀ بقره، آیۀ۲: (ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ هُدىً لِلْمُتَّقين)

در قرآن کریم، از واژۀ کتاب گاهی بدون اسم اشاره یاد شده است: «هُوَ الَّذي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتاب»[۱]

گاهی با اشارۀ نزدیک: «وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَك»[۲]

و گاهی نیز با اشارۀ دور: «ذلِكَ الْكِتابُ»[۳] و «تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْمُبينِ»[۴]

سرّ این تفاوت تعبیر آن است که قرآن کریم حقیقتی گسترده است که مراحلی به هم پیوسته دارد که مرحلۀ نازله­ اش در دست انسان­ هاست: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ تَنْزيلا»[۵]

و مرحلۀ متوسط آن در دست فرشتگان بزرگوار و نیکوکار الهی است: «بِأَيْدي سَفَرَةٍ * كِرامٍ بَرَرَةٍ»[۶]

و مرحلۀ عالیۀ آن نیز در نزد خدای سبحان است: «إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ * وَ إِنَّهُ في‏ أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكيمٌ »[۷]

و همۀ مراحل یاد شده با هم است و هیچ تفکیکی بین آن ها راه ندارد.

قرآن کریم همان حبل الله است که انسان ها به اعتصام به آن فرا خوانده شده اند: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»[۸] و یک سوی این حبل، «عربی مبین» است که در میان انسان هاست و سوی دیگر آن در «امّ الکتاب»، مقامی بس والا دارد.  

ظاهر قرآن که قابل خواندن و نوشتن است و انسان ها در خدمت آن هستند، مشار الیه «هذا» و باطن آن که «لدی الله» است، مشارٌالیه «ذلک» است. و چون باطن آن از ظاهرش جدا نیست، می توان به همین قرآن به اعتبار مقام برتر آن، اشارۀ بعید کرد.

بنابراین، اوصاف و احکامی که در این آیۀ کریمه برای قرآن ذکر شده، مانند هدایت متقین، گرچه مربوط به مرحلۀ نازلۀ قرآن است، اما مصحح اشارۀ به قرآن، با اسم اشارۀ دور همان است که ذکر شد؛ یعنی، مشار الیه، همین قرآنِ عالم شهادت است، لیکن مجوز استعمال کلمۀ «ذلک» مقام منیع آن است، نه این که مشارالیه، خصوص مقام والای آن باشد.  

(برگفته از تفسیر تسنیم، ج۲، ص۱۳۳ الی ۱۳۵)