بسم الله الرَّحمن الرَّحیم

أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ * وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبينَ.[۱]

دانلود فایل کتاب فتنه فردی و اجتماعی

آيا مردم چنين پنداشتند كه به صرف اينكه گفتند ما ايمان (به خدا) آورده ‏ايم رهاشان كنند و هيچ امتحانشان نكنند؟ * و محققا ما اممى را كه پيش از اينان بودند به امتحان و آزمايش آورديم، و همانا خدا دروغ گويان و راستگويان را كاملا مى‏ شناسد.

یکی از عناوینی که بعد از ایمان به خدای متعال در پیش روی خود خواهیم داشت عنوان فتنه است.

فتنه و سنت الهی:

کسی که دارای ثروت است ممکن است همه­ ی مال و ثروت خود را برای خود نگه دارد و کسی را از آن مال بهره ­مند نسازد و ممکن است دیگران را هم از خان نعمت خود متمتع ساخته و به آن ها احسان نماید. همچنین کسی که دارای علم و دانش است ممکن است آن علم را به کسی نیاموزد تا تنها خود را یکه تاز آن علم بداند و ممکن است شاگردان مستعدی را فرا خواند و آن علم را به آن ها هم بیاموزد. در این دو مثالی که ذکر شد، ویژگی اوّل حاکی از بخل صاحب مال و علم است که خود، نقص و رذیله­ ای اخلاقی است، و ویژگی دوم حاکی از … اوست و خود، کمال و فضیلتی اخلاقی به شمار می­ آید. خداوند متعال دارای جمیع کمالات است و هرگونه نقصی هم از ساحت او مبرّی می ­باشد. همین ویژگی اقتضا می­ کند که او فیّاض مطلق بوده، دیگران را هم از کمالات خود بهره ­مند سازد. بدین مناسبت خداوند مخلوقاتی را خلق کرد و هر مخلوقی با توجه به نقشی که در عالم هستی ایفا می­ کند دارای ظرفیت خاصی است. حال همه­ ی این مخلوقات می ­توانند در حدّ خود نمایشگر کمالی از کمالات خداوند باشند. به عنوان مثال «کوه» مظهر عزت و نفوذ ناپذیری خداوند است و «طاووس» مظهر جمال خدای تعالی می ­باشد منتهی هر یک از این موجودات به مقدار وسع و ظرفیت خود نامی از نام های خداوند را به نمایش می ­گذارند و هرگز نمی ­توانند همه­ی جمال و عزت الهی را به نمایش گذارند. در میان مخلوقات فقط انسان است که می­تواند همه ­ی اسماء الهی را به نمایش گذارد و در راه دستیابی به این اسماء تا بی ­نهایت به پیش رود. حتی ملائکه­ای الهی هم نمی ­توانند به چنین مقام بزرگی دست یابند. روی همین اساس است که خداوند از انسان به عنوان خلیفه ­ی خود یاد کرد. البته هر انسانی بالقوّه خلیفه الله است نه بالفعل. به عنوان مثال یک دانه ظرفیت آن را دارد که تبدیل به درختی تنومند گشته و میوه دهد. لذا می­ توان گفت «این دانه بالقوه درخت است»، هر چند که ممکن است هرگز به کمال خود نرسد و یا این که در نیمه­ ی راه متوقف شود. هر انسانی می­ تواند دانشمندی متبحر گردد لذا می ­توان به همه­ ی انسان ها هم گفت: «شما بالقوه دانشمندید»؛ اما رسیدن به علم و دانش مستلزم سال ها مطالعه و تحقیق است. انسان ها هم همه بالقوه خلیفه­ ی الهی هستند منتهی رسیدن به این مقام ایمان و عمل صالح می ­طلبد.   

رسیدن به این مقام منیع مستلزم عبور از راهرو دنیاست. دنیا موقف عمل و اعتقاد پاک است و عبور موفقیت آمیز از این راهرو به انسان کمک می­ کند تا بتواند به مقام عظیم خلیفه اللّهی نزدیکتر شود. خداوند متعال در بستر دنیا با فراهم آوردن مشکلات و ابتلاءات مختلف، انسان را در معرض فتنه­ های گوناگون قرار می­ دهد تا اگر توانست به سلامتی از آن ها عبور کند او را به مقام عالی انسانیت نزدیکتر نماید و با نام «سلام» در بهشت الهی وارد گردد. پس فتنه امری است ضروری و سنت خداوند است و در سنت خداوند هم تغییری حاصل نمی­شود. «…وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْديلاً»[۲].  

معنای لغوی فتنه: ­

فتن: الأَزهري و غيره: جِماعُ معنى الفِتْنة الابتلاء و الامْتِحانُ و الاختبار، و أَصلها مأْخوذ من قولك فتَنْتُ الفضة و الذهب إِذا أَذبتهما بالنار لتميز الردي‏ء من الجيِّدِ، و في الصحاح: إِذا أَدخلته النار لتنظر ما جَوْدَتُه، و دينار مَفْتُون.[۳]

فتنه به معنای امتحان، ابتلاء و آزمایش است و اصل آن از این قول گرفته شده است که می ­گویی: «طلا و نقره را مورد امتحان قرار دادم وقتی که آن ها را در آتش گذاشتم تا در نهایت طلا و نقره­ی خالص و ناب را از ناخالص و نامرغوب جدا کنم». 

انوا­ع فتنه:

۱٫  فتنه­ ی فردی. (امتحان فردی)  

۲٫ فتنه­ ی اجتماعی. (غبار آلود شدن فضای جامعه)