علوم قرآنی ـ روایات تطبیقی و تفسیری

بسم الله الرحمن الرحیم

روایات تطبیقی و تفسیری

بسیاری از روایاتی که در تفاسیر روایی مانند: «نوالثقلین» و «برهان» آمده و از آن به عنوان «روایات تفسیری» یاد می شود، در واقع در پی تفسیر آیه نیست؛ زیرا تفسیر به معنای بیان معانی الفاظ و جمله های قرآنی است و بیشتر آن احادیث از این قبیل نیست، بلکه در پی تطبیق آیه بر برخی از مصادیق و در موارد فراوانی تطبیق بر بارزترین مصداق است.

قرآن

نمونه:

آیۀ: «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّینَ» بر یهود و نصارا تطبیق شده. و نشانۀ تطبیقی بودن چنین روایاتی آن است که:

اولا، عناوینی مانند «الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» و «الضَّالِّینَ» عام است و مصادیق فراوانی دارد و ذکر یک مصداق هرگز به معنای عدم انطباق مفهوم جامع بر سایر مصادیق نیست.

ثانیا، همین عناوین در روایاتی دیگر، بر گروه هایی جز یهود و نصار تطبیق شده. مانند تطبیق «الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» بر ناصبی ها و تطبیق «الضَّالِّینَ» بر کسانی که در ولایت معصومین تردید دارند.

ثالثا، در برخی روایات، عنوان «الضَّالِّینَ» بر هر دو گروه نصار منطبق شده است.[۱]

شاهد دیگر بر تطبیقی بودن بسیاری از روایات تفسیری: روایت امام باقر(علیه السلام) است که فرمود: «ثلث قرآن دربارۀ ما و دوستان ماست و ثلث آن دربارۀ دشمنان ما ود دشمنان پیشینیان ماست.»[۲]

این گونه روایات، بر فرض صحت سند، هرگز گسترۀ شمول و عموم معنای آیه را محدود نمی کند و بیان مصداق کامل یا یک مصداق، مصادیق دیگر را نفی نمی کند و دست مفسر را در تطبیق آیه بر سایر مصادیق نمی بندد.

فایده و نقش روایات تطبیقی آن است که با تبیین برخی مصادیق آیه، مفسّر را در ارائۀ معنای کلی راهنمایی می کند.

تذکر: در برخی موارد مصداق آیه منحصر و محدود است و قانون جری و تطبیق در خصوص آن آیات راه ندارد؛ همانند:

آیۀ ولایت: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون»[۳]

آیۀ مباهله: «فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِل…»[۴]

آیۀ تطهیر: «إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً»[۵]

(برگرفته از تفسیر تسنیم، ج۱، ص۱۶۷ ـ ۱۶۹)

[۱] . نور الثقلین، ج۱، ص۲۴ ـ ۲۵٫

[۲] . تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۰٫

[۳] . مائده، ایۀ۵۵٫

[۴] . آل عمران، ایۀ۶۱٫

[۵] . احزاب، ایۀ۳۳٫

نویسنده
آخرین نوشته ها

احمد نباتی

متولد سال ۱۳۵۴ هستم. در سال ۷۶، توفیق پیدا کردم تا در جمع خوبان طلبه حضور داشته باشم و مشغول دروس حوزوی شوم. ـــــ بعد از ده سال مطالعه ی دروس حوزوی، وارد درس خارج حوزه شدم و از محضر اساتیدی چون: آیت الله العظمی وحید خراسانی، آیت الله سید احمد خاتمی و آیت الله محمد عندلیب همدانی استفاده کردم. به مدت شش سال از کارشناسان مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی بودم ــــ همچنین در حوزۀ مشاوره ی خانواده، تربیت کودک، امور جوانان و نیز پاسخگویی به مسائل اخلاقی مشغول فعالیت هستم و در این رابطه هم دارای تألیفاتی هستم.