نقد و بررسی نظر مفسران، دربارۀ حروف مقطعه (قسمت چهارم)

بسم الله الرحمن الرحیم

رأی نهم

مراد از این حروف همان حروف الفباست که به عنوان مثال و نمونه ذکر شده است.

پاسخ: حتی اگر حروف مقطعه را مثال و نمونه ای از حروف الفبا بدانیم این وجه را به عنوان تفسیر حروف مزبور نمی توان پذیرفت؛ مگر آن که گفته شود از این حروف متنوع، بسیط و مرکب هیچ معنایی اراده نشده و فقط به عنوان اشاره به ترکب قرآن از سنخ این حروف نازل شده است.

رأی دهم

حروف مقطعه برای تنبیه و اسکات کافران است. آنان به یکدیگر سفارش می کردند که به برائت قران پیامبر گوش ندهند و با ایجاد جنجال مانع شنیدن آن شوند: «لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فیه»[۱] از این رو خدای سبحان در آغاز برخی سوره ها این حروف را نازل کرد تا مشرکان به شنیدن این ها که نه نظم بود نه نثر، و چون بی سابقه بود اعجابشان را بر می انگیخت، ساکت شوند و گوش فرا دهند.

بر اساس این رأی، حروف مقطعه اسم نیست، بلکه حروفی نظیر حروف تنبیه است. جز اینکه حروفی مانند «الا» و «ها» حرف رایج و شایع است و حروف مقطعه حروف تنبیه غیر رایج.

پاسخ: این وجه نیز اولا، یک احتمال صرف است که دلیلی بر اثبات آن وجود ندارد، گرچه برهانی بر نفی آن نیز نیست.

ثانیا، این وجوه را به عنوان نفسیر حروف مزبور نمی توان پذیرفت.

ثالثا، اگر این حروف برای اسکات باشد باید اولین سوره های قرآنی دارای حروف مقطعه باشد و سوره هایی که پس از هجرت نازل شده مشتمل بر آن نباشد، در حالی که هم برخی از سور اولیه فاقد آن و هم سوره های پس از هجرت، واجد آن است.

رابعا، در تاریخ نقل نشده که مشرکان حجار با شنیدن این حروف تعجب و سکوت کرده باشند.

خامسا، حتی اگر در هنگام شنیدن این حروف سکوت کرده باشند، چرا هنگام شنیدن سایر آیات سکوت کرده باشند؟!

نکته: برخی مفسران گفته اند: چون پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به کارهای دنیوی اشتغال داشت خداوند برای تنبیه آن حضرت و توجه وی به وحی این حروف را نازل کرد. این سخن ناصحیح است، زیرا مردان الهی که رسول اکرم کاملترین آن هاست چیزی آنان را از یاد خدا غافل نمی کند.

اما این که پیامبر اکرم فرمود: «دلم را غین فرا میگرد و من در روز هفتاد بار استغفار می کنم: «إِنَّهُ لَیُغَانُ عَلَى قَلْبِی حَتَّى أَسْتَغْفِرَ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّة»[۲] برای تعلیم دیگران است، نه برای خود آن حضرت. زیرا آیۀ شریفۀ تطهیر به نحو مطلق همۀ رجس ها را از حریم قلب آن حضرت نفی می کند.

رأی یازدهم

خداوند با آوردن این حروف، تحدی کرده است. و آوردن این حروف در صدر سوره های از قبیل شمارش و بیان حروف الفباست و بدین معناست که شما اگر در معجزه بودن قرآن تردید دارید، با همین حروفی که قرآن از آن فراهم آمده، کتابی همانند قرآن پدید آورید. یا ده سوره و یا حداقل یک سوره مانند آن بسازی.

مؤید این وجه آن است که، بیشتر سوره هایی که با حروف مقطعه آغاز میشود، نخستین آیاتش دربارۀ عظمت قرآن و اعجاز آن یا وحی و رسالت است.

پاسخ: گرچه این وجه مانند برخی از آرای دیگر از مناسب ترین وجوهی است که دربارۀ حروف مقطعه گفته شده و فی الجمله قابل قبول است، لیکن دلیل معتبری آن را تأیید نمی کند.

بر اساس این وجه؛ لازم نیست حروف مقطعه بر معنای خاص نیز دلالت کند.

(برگرفته از تفسیر تسنیم، ج۲، ص۸۶ ـ ۹۲)

[۱] . سورۀ فصلت، آیۀ۲۶٫

[۲] . بحار الانوار، ج۲۵، ص۲۰۴٫

نویسنده
آخرین نوشته ها

احمد نباتی

متولد سال ۱۳۵۴ هستم. در سال ۷۶، توفیق پیدا کردم تا در جمع خوبان طلبه حضور داشته باشم و مشغول دروس حوزوی شوم. ـــــ بعد از ده سال مطالعه ی دروس حوزوی، وارد درس خارج حوزه شدم و از محضر اساتیدی چون: آیت الله العظمی وحید خراسانی، آیت الله سید احمد خاتمی و آیت الله محمد عندلیب همدانی استفاده کردم. به مدت شش سال از کارشناسان مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی بودم ــــ همچنین در حوزۀ مشاوره ی خانواده، تربیت کودک، امور جوانان و نیز پاسخگویی به مسائل اخلاقی مشغول فعالیت هستم و در این رابطه هم دارای تألیفاتی هستم.